Göç, Türkiye’de 2019-2022 Yılları Arası Geçici Sığınmacı İşçilerin İsg Faktörlerinin İncelenmesi Çalışması

Bu kitap 2021 kabul edilen doktora tezimden üretilmiştir. Güncellenmesi gereken veriler 2022 yılına göre düzenlenmiştir.

Özellikle 2011’de Suriye’de başlayan iç savaş yüzünden Türkiye’ye doğru düzensiz göçün artmasıyla birlikte işgücü piyasasında göçmenlerin iki temel biçim aldığı fark edilmiştir. Bazı göçmenler, evde bakım hizmetlerinde ve yerel işgücü arzının sınırlı olduğu turizm sektöründe (oteller, turistik tesisler) çalışmaktadır. İkinci grup ise, emek-yoğun ve düşük vasıflı işler olarak tanımlanabilecek işlerde işgücü piyasasına girmiştir. Başlıca örnekler, tarım, inşaat, metal ve tekstil sektörlerinde çalışan göçmenlerdir.

Türkiye’de düzenli ve düzensiz göçmen işçilerin İş Sağlığı ve Güvenliği faktörlerinin incelendiği ciddi bir çalışma yapılmamıştır, bu tez çalışmasındaki amacımız, bunu gerçekleştirmektir. Özellikle düzensiz göçmen işçiler olmak üzere Türkiye’de göçmen işçilere uygulanan politikalar ve düzenlemeler; ciddi olarak ele alınmamakta, genellikle polisiye olaylar olarak algılanmaktadır. Bu çerçevede ele alınabilecek önemli konu, uluslararası işgücü göçü, savaştan kaçan ve özellikle Türkiye’de bulunan yaklaşık 3,5 milyonluk Suriye vatandaşının getirdiği kökten değişimdir. Bu değişimin en temel göstergesi, göç eden Suriyelilerin sayısının kısa sürede çok artması ve Geçici Koruma Yönetmeliğinin sunduğu temel haklara erişimlerinin sağlanması ve bundan yararlanmalarıdır.

2016 yılında yayınlanan Yabancılar için Çalışma İzni Hakkında Yönetmelik ile, dar bir uygulama alanı bulunsa bile, göçmenlere çalışma hakkı tanınmaktadır. Bu yasal ve idari değişikliklerin yanı sıra, sığınma kamplarının dışında işgücü piyasasında yasadışı olarak yer alan önemli sayıda insan vardır. Bu nedenle, son yıllarda Türkiye’de birçok sektörde sığınmacıların istihdamı artmaktadır.

Sağlık hizmetleri, iş kazaları ve hastalıkların önlenmesinde temel insan hakları bağlamında, göçmen işçiler arasında İSG konusuna daha fazla odaklanılması gerekmektedir. Mevcut sorunları geçici süreli epidemiyolojik bir bozukluk olarak kabul etmek, bu alanda anlayış ve politika gelişimi gerekliliğini görmezden gelmektir. Benzer şekilde, farklı diller, kültürler ve iş örüntüleri olan bir popülasyonu inceleyen epidemiyolojik zorluklar, profesyonellerin gerekli çalışmaları yapmasını engellememelidir. Göçmenlerin İş Sağlığı ve Güvenliği sorunlarının yerel işçilerinkinden çok daha fazla olduğu açıktır. Bu eşitsizliklerin doğasını ve nedenlerini anlamak ve bunları azaltmak için uygun politikalar ve halk sağlığı müdahaleleri geliştirmeye gayret edilmelidir.

Bu çalışma ile yasal ve yasadışı çalışan göçmen işçilerin İSG faktörlerinin incelenmesi, sorunların tespit edilmesi ve çözüm için öneriler sunulması hedeflenmektedir. Literatür taramalarıyla Türkiye ve dünyadan örnekler verilmiş, sadece yasalar ve yönetmelikler yorumlanmamış, bu çalışmalar saha çalışmaları ile paydaşlar ile doğrudan iletişime geçilerek desteklenmiştir. İstanbul Ticaret Odası’nın sponsorluğunda, Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, İSG Genel Müdürlüğü, İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Müdürlüğü, Üniversitelerin Göçmen İşçilerle İlgili Çalışma Yapan Birimleri, Sendikalar, Göçmen Sivil Toplum Kuruluşları, Kızılay, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Suriyeli Akademisyenler, Göçmen İşçiler ve İSG Uzmanlarının katılımlarıyla “Göçmen ve Mülteci İşçilerin İş sağlığı ve Güvenliği Faktörlerinin İncelenmesi, Çözüm Önerileri Sunulması” konulu Arama Konferansı gerçekleştirilmiştir. İstanbul, Ankara, İzmir, Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa ve Kilis’te göçmen ve mülteci işçilerin İSG faktörleri incelediğimiz 400 kişilik anket çalışması yürütülmüştür. Anket yapılan illerdeki işverenlerle birebir yüz yüze 10 adet derinlemesine görüşme yapılmıştır. Göçmen ve mülteci işçilerin çalıştığı 147 işyerindeki İSG uzmanlarıyla anket çalışması yapılmıştır. Tanımlayıcı istatistik çalışmaların yanında çok kriterli karar verme metodolojilerinden Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) ve Güçlülüğe Göre Öncelik Sıralaması Organizasyon Yöntemi (PROMETHEE) ile, Pareto Analizleri kullanılarak çalışmaların bilimsel doğrulukları kanıtlanmıştır.

Türkiye’de göçmen ve mülteci işçilerin işgücü piyasasındaki durumu ve İSG faktörlerinin incelenmesi konusunda akademik anlamda çok fazla çalışma söz konusu değildir. Mümkün olduğu kadar çok en yeni ulusal ve uluslararası veriler derlenmiş, sorunların çözümüne ışık tutması amacıyla paydaşların ve akademisyenlerin kullanımına sunulmuştur.

Özellikle göçmen işçilerin ana kütle alınarak, görüşmelerin yürütüldüğü, bir yandan uzmanların göçmen işçi problemine bakışlarının geniş tabanlı değerlendirildiği kapsamlı bir saha çalışmasının eksikliği dikkat çekmektedir. Bu çalışma ile, göçmen işçi problemine devlet, işveren, İSG uzmanları ve göçmen işçilerin kendi bakışlarıyla yaklaşılacak ve literatüre bu yönde katkı sağlanacaktır. Bu çalışmadan Devlet organları, akademisyenler, göçmen sivil toplum kuruluşları, sendikalar ve meslek kuruluşları yararlanabilirler.