Denkleştirme İsteminde Hakkaniyet Koşulu ve Yargıtay Kararları Doğrultusunda İncelenmesi

‘Denkleştirme İstemi’ ile ilgili davalarda, maddede geçen hakkaniyet koşulundan ne anlaşılması gerektiği, söz konusu maddenin acentelik sözleşmesi dışında hangi sözleşmelere uygulanabileceği gibi konularda çeşitli problemler yaşanmaktadır. Doktrinde ise konu yoğun tartışmalara neden olsa da halen kanun hükmü üzerinde mutabık kalındığını söylemek güçtür. Uygulamada yaşanan sorunlar, Denkleştirme İstemi’nde hakkaniyet koşulu ile ilgili bir çalışma yapma isteği uyandırmış ve bu eser esasen İstanbul Bilgi Üniversitesi Ekonomi Hukuku Yüksek Lisans bitirme tezi olarak hazırlanmıştır.

Denkleştirme İstemi Türk doktrininde uzun yıllardır tartışılmakta ve her ne kadar 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile kanuni düzenleme altına alınmışsa da 122. maddeye ilişkin eleştiriler halen devam etmektedir. Bilindiği üzere denkleştirme isteminin koşullarından birisi hakkaniyettir. Hakkaniyet şartından tam olarak ne anlaşılması gerektiği ise kanunda belirli olmayıp kanun bu konuda hâkime geniş bir takdir yetkisi vermektedir. Denkleştirme istemine ilişkin 122. maddenin ilk fıkrasında sayılan üç şarttan birisi istemin hakkaniyete uygun olmasıdır. Bunun yanında ilk fıkranın sonunda ‘uygun bir tazminat’ ifadesi de ödenecek bedelin de hakkaniyete uygun olması gerektiğini ifade etmektedir. Bunlara ek olarak beşinci fıkrada denkleştirme istemiyle ilgili hükmün tek satıcı ve benzeri sözleşmelere de uygulanabilmesi, hakkaniyete aykırı düşmemesi şartına bağlanarak yeniden karşımıza çıkmaktadır. Hakkaniyet ile ilgili sınırları çizmek oldukça güç olmasına rağmen denkleştirme istemi ile ilgili 122. maddede üç ayrı yerde üç farklı şekilde hakkaniyetin tekrar etmesi uygulamada farklı sorunlar doğurmaktadır. Çalışmanın amacı denkleştirme isteminde hakkaniyet koşuluna farklı açılardan bakabilmek ve somutlaştırabilmektir.

Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde denkleştirme istemi kavramı, bu istemin hukuki niteliği, temel özellikleri ve denkleştirme isteminin koşulları ile denkleştirme bedelinin nasıl hesaplanacağı ele alınmıştır. İkinci bölümde ise denkleştirme istemi için aranan koşullardan biri olan hakkaniyetin ne anlama geldiği, talebin geçerliliğine nasıl etki ettiği, ne denli somutlaştırılabileceği açıklanmaya çalışılmıştır. İkinci bölümün ikinci kısmında denkleştirme isteminin somut karşılığını teşkil edecek tutarın hesaplanmasında hakkaniyet gereği olarak yapılan indirimler, son olarak ise hakkaniyet gereği denkleştirme isteminin acentelik sözleşmesi haricinde hangi sözleşmelere uygulanabileceği ele alınmış ve Yargıtay kararları ile konu aydınlatılmaya çalışılmıştır.